INTERPRETACJA I WYKONANIE
CHORA£U GREGORIAÑSKIEGO



     W zwi±zku z intensywnym rozwojem wielog³osowej muzyki wokalnej, a tak¿e muzyki instrumentalnej chora³ gregoriañski traci³ coraz bardziej nadrzêdn± rolê w praktyce liturgicznej Ko¶cio³a Rzymsko-Katolickiego.
O¿ywienie praktyki chora³owej nast±pi³o dopiero w XIX w., a to dziêki ruchowi liturgicznemu a przede wszystkim na skutek dzia³alno¶ci pionierów monachijskiego ruchu odnowy muzyki ko¶cielnej oraz ratyzboñskiego ruchu cecyliañskiego

     Odrodzenie chora³u gregoriañskiego postêpowa³o dwiema drogami: w oparciu o medycejskie wydanie chora³u oraz na bazie najstarszych rêkopi¶miennych przekazów tradycyjnego chora³u. Propagatorem medycejskiej wersji chora³u sta³ siê ratyzboñski ruch cecyliañski z R Haberlem 33 na czele, który powo³uj±c siê na autorytet Palestriny, podkre¶la³ wielkie walory estetyczne tego wydania.

     Przeciwko chora³owi w wersji medycejskiej wyst±pili muzykolodzy, którzy opowiedzieli siê za autentycznym chora³em opartym na najstarszych ¼ród³ach. Aby ten chora³ reaktywowaæ, wszczêto prace badawcze obejmuj±ce najstarsze rêkopi¶mienne przekazy chora³owe. Prace te prowadzono g³ównie we Francji (J. L. F. Danjou, T. Nisard, L. Lambilotte P. Jausions, J. Pothier), w Niemczech (R. Schlecht 34, A. Schubiger) i w Szwajcarii (I. von Arx, P Wagner 35). Impulsem do prac badawczych sta³y siê odkrycia rêkopisów zawieraj±cych ¶piewy tradycyjnego chora³u. W 1847 r. J. L. F. Danjou odkry³ w ksiêgozbiorze fakultetu medycznego w Montpellier pochodz±cy z XI w. rêkopi¶mienny antyfonarz (Cod. H 159 - patrz ni¿ej), zawieraj±cy ¶piewy mszalne zapisane w podwójnej notacji muzycznej: cheironomicznej oraz umieszczonej pod ni± notacji alfabetycznej (a-p = A-a1). Na podstawie antyfonarza z Montpellier dokonano pierwszej próby wydania tradycyjnego chora³u w 1851 r., które jednak zawiera³o szereg b³êdów melodycznych i rytmicznych (warto¶ci menzuralne). Wielkie znaczenie dla prac badawczych i wydawniczych tradycyjnego chora³u mia³o te¿ odkrycie w Sankt Gallen pochodz±cego z IX w. rêkopi¶miennego Cantatorium (Cod. 359). Dokona³ go bibliotekarz klasztoru Sankt Gallen I. von Arx. W 1851 r. L. Lambilotte wydal faksymile tego rêkopisu. On te¿ w oparciu o to kantatorium wyda³ w 1856 r. Vesperale i Graduale, w których jednak dokona³ szeregu skrótów wybuja³ych jubilacji, które uwa¿a³ za pó¼niejsze dodatki.
Na podstawie starych trewirskich rêkopisów chora³owych dosz³o do kolejnego wydania tradycyjnego chora³u. Zrealizowa³ je M. Hermesdorff, wydaj±c w Trewirze w 1863 r. gradua³, a w 1864 r. antyfonarz.

     Obok muzykologów francuskich i niemieckich, którzy we w³asnym zakresie prowadzili prace badawcze nad tradycyjnym chora³em, najwiêksz± rolê w dziele restauracji autentycznych ¶piewów chora³owych w oparciu o najstarsze ¼ród³a odegrali benedyktyni z klasztoru w Solesmes. Inicjatorem prowadzonych tu prac nad reaktywowaniem autentycznego chora³u by³ opat tego klasztoru P. Gueranger, inspirator ruchu liturgicznego. Uwa¿a³ on, ¿e odnowa liturgii musi i¶æ w parze z odnow± chora³u, który powinien byæ nie tylko poprawny melodycznie i rytmicznie, ale winien byæ tak¿e poprawnie wykonany. W my¶l zasady: "res, non verba" rozpoczêto od badawczych prac nad najstarszymi przekazami chora³owymi. Prace te powierzy³ Gueranger w 1843 r. P. Jausions'owi, z którym od 1860 r. wspó³pracowa³ J. Pothier a pó¼niej tak¿e A. Mocquereau i inni benedyktyni z Solesmes. Przedmiotem badañ sta³y siê najstarsze rêkopi¶mienne przekazy chora³owe z ró¿nych europejskich o¶rodków notacyjnych: Italii (202 rêkopisy), Francji (238), Niemiec (287), Anglii (67), Hiszpanii (13) i in. Przebadano pod wzglêdem paleograficznym i melodycznym 837 rêkopisów, a w tym 550 kompletnych.

     W badaniach rêkopisów ustalano wpierw cechy paleograficzne i melodyczne, proweniencjê i kopistów. Nastêpnie dokonywano segregacji notacji oraz klasyfikacji melodycznej wed³ug grup formu³ melodycznych wy³onionych na podstawie tablic porównawczych. Dopiero potem dla w³a¶ciwej interpretacji rêkopisów korzystano z informacji z pism teoretyków chora³u, liturgistów i filologów. W oparciu o studium rêkopisów wszczêto w Solesmes pod koniec XIX w. dzia³alno¶æ wydawnicz±. Ukaza³o siê szereg publikacji z dziedziny chora³u. W 1880 r. J. Pothier wyda³ historyczno-teoretyczn± rozprawê: Les melodies gregoriennes. Potem ukaza³y siê krytyczne wydania ¶piewów chora³owych dla klasztornej praktyki liturgicznej, a mianowicie: w 1883 r. (drugie wydanie w 1895 r.) J. Pothier wyda³ Liber gradualis, a w 1891 r. P. Jausions Liber antiphonarius. W 1895 r. ukaza³ siê Liber responsorialis. W 1889 r. A. Mocquereau zainicjowa³ monumentaln± edycjê Paleographie musicale, w której publikowano faksymilia najstarszych ¼róde³ chora³u z ró¿nych o¶rodków europejskich, g³ównie z IX-XII w.

"Cantatorium z St. Gallen"


     Jakkolwiek ¶piewy chora³owe w wersji medycejskiej stanowi³y repertuar oficjalny w ko¶cielnej praktyce liturgicznej, to jednak wyniki paleograficznych i melodycznych badañ najstarszych ¼róde³ chora³u osi±gniête zw³aszcza przez solesmenczyków utorowa³y drogê do ostatecznego zwyciêstwa tradycyjnego chora³u.

     Wielkim krokiem naprzód na drodze reaktywowania autentycznego chora³u w zakresie ogólnoko¶cielnym by³ Kongres ¶piewu liturgicznego, który odby³ siê w 1882 r. w Arezzo. Uczestniczyli w nim zarówno zwolennicy medycejskiego, jak i tradycyjnego chora³u. Bra³ w nim udzia³ tak¿e G. Sarto, pó¼niejszy papie¿ Pius X, zwolennik reformy i odnowy muzyki ko¶cielnej, a chora³u w szczególno¶ci. Na kongresie przewa¿a³a tendencja zmierzaj±ca do reaktywowania tradycyjnego chora³u. Postulowano przygotowanie i opublikowanie nowego, jak najbardziej zgodnego z tradycj± wydania chora³u, które zyska³oby aprobatê papiesk± i zosta³o wprowadzone do praktyki liturgicznej ca³ego Ko¶cio³a. Wysuniêto tak¿e postulat, aby udzielono poparcia dla badañ zmierzaj±cych do odrodzenia autentycznego chora³u. Postulat ten doczeka³ siê realizacji dopiero na pocz±tku XX w. Kiedy w maju 1901 r. up³yn±³ termin uzyskanego przez Pusteta 30-letniego przywileju wy³±cznego prawa wydawania ksi±g chora³owych, papie¿ Leon XIII oficjalnie zaakceptowa³ chora³owe prace badawcze solesmeñczyków, zachêcaj±c takie innych muzykologów do pój¶cia w ich ¶lady.

     Tak¿e papie¿ Pius X jako jeden z g³ównych inspiratorów reformy i odnowy muzyki ko¶cielnej udzieli³ pe³nego poparcia dla prac nad reaktywowaniem tradycyjnego chora³u. Ju¿ w pierwszym r. swego pontyfikatu, a mianowicie 22 listopada 1903 r., wydal s³ynne Motu Proprio (Inter sollicitudines pastoralis officii) stanowi±ce niejako kodeks muzyki sakralnej, w którym ustali³, ¿e ¶piewem liturgicznym Ko¶cio³a ma byæ tradycyjny, autentyczny chora³ gregoriañski. Aby umo¿liwiæ realizacjê postulatów odnowy muzyki sakralnej w praktyce liturgicznej, Pius X zaleci³ naukê ¶piewu sakralnego w ko¶cielnych szko³ach i zak³adach naukowych, a tak¿e organizowanie szkó³ i zespo³ów ¶piewaczych ("schola cantorum"). Celem przygotowania edycji nowych ksi±g chora³owych dla liturgii ca³ego Ko¶cio³a, papie¿ Pius X powo³a³ specjaln± komisjê, na czele której stan±³ J. Pothier. W sk³ad tej komisji weszli tak¿e tacy znawcy chora³u gregoriañskiego jak: A. Mocquereau, P. Wagner i R. F. Molitor (opat benedyktyñski dzia³aj±cy m.in. w opactwie Beuron, które by³o g³ównym o¶rodkiem chora³u gregoriañskiego w Niemczech). W toku prac komisji nad nowym wydaniem chora³u wyodrêbni³y siê dwie ró¿ne opinie. Wed³ug jednej (któr± reprezentowa³ g³ównie A. Mocquereau) jedyn± podstaw± redakcji nowego wydania melodii gregoriañskich powinno byæ studium najstarszych rêkopi¶miennych przekazów chora³owych, z których oprócz melodii mo¿na na podstawie tablic porównawczych odczytaæ tak¿e rytmikê chora³ow± i wskazania interpretacyjne. Drug±, kompromisow± opiniê reprezentowa³ J. Pothier, który jakkolwiek uwa¿a³ tak¿e najstarsze przekazy chora³owe za podstawê nowej edycji chora³u, to jednak domaga³ siê uwzglêdnienia tak¿e pó¼niejszych ¼róde³ z XII i XIII w., które jego zdaniem reprezentowa³y tzw. "¿yw± tradycjê" praktyki chora³owej.

     W dyskusjach komisji zajmowano siê przede wszystkim melodyk± chora³ow±. Nie sprecyzowano w toku prac komisji rytmiki ¶piewów gregoriañskich i jej oznaczenia w nowej edycji chora³u. Odno¶nie do rytmiki bowiem istnia³y ró¿ne opinie, które reprezentowali: P. Wagner (menzuralizm) i A. Mocquereau (ekwalizm).

     Wobec kontrowersji w¶ród cz³onków komisji papie¿ Pius X powierzy³ sprawê wydania chora³u samemu Pothier'owi i poleci³ je zrealizowaæ w drukarni watykañskiej. Pothier przygotowa³ now± edycjê chora³u zgodnie ze swymi za³o¿eniami na podstawie najstarszych przekazów chora³owych, a tak¿e w oparciu o melodie przekazane przez wiarygodn± "¿yw± tradycjê". Podstaw± nowego wydania sta³ siê wydany przez niego w 1895 r. Liber gradualis.

     W 1905 r. wydano w drukami watykañskiej pierwsz± ksiêgê chora³ow±: Kyriale (Ordinarium Missae) które zapocz±tkowa³o now± edycjê chora³u zwan± watykañsk± ("Editio Vaticana"). Jej wersja melodyczna sta³a siê podstawa oficjalnego repertuaru chora³owego w liturgii ca³ego Ko¶cio³a.

     W latach nastêpnych ukaza³y siê kolejne ksiêgi chora³owe, a mianowicie: w 1907 r. Toni communes Missae, w 1908 r. Graduale (Ordinarium i Proprium Missae) w 1909 r. Officium defunctorum, w 1912 r. Antiphonale (Ordinarium i Proprium dla Laudes, Horae minores, Vesperae i Completorium), a w 1923 r. Officium Hebdomadae Sanctae, a¿ wreszcie Graduale Romanum i Graduale Triplex.

Przyk³ad gregoriañskiego zapisu nut
pie¶ñ "Graduale"


     Jakkolwiek chora³ w wydaniu watykañskim posiada pewne braki i nie nawi±zuje w pe³ni do najstarszych ¼róde³, to jednak zawiera on prawdziwy tradycyjny ¶piew liturgiczny Ko¶cio³a, który mo¿e z powodzeniem s³u¿yæ praktyce chora³owej, a w³a¶nie przede wszystkim dla celów praktycznych wydanie to zosta³o zrealizowane. Chora³ gregoriañski w wersji watykañskiej w nied³ugim czasie sta³ siê podstawowym repertuarem oficjalnego ¶piewu liturgicznego w Ko¶ciele. W wielkim stopniu przyczyni³ siê do tego papie¿ Pius X i jego nastêpcy. W 1928 r. (25 lat po Motu Proprio Piusa X) ukaza³a siê Konstytucja Apostolska (Divini Cultus Sanctitatem) Piusa XI, która propagowa³a chora³ gregoriañski w wersji watykañskiej jako obowi±zuj±cy w Ko¶ciele rzymskokatolickim. Za pontyfikatu Piusa XII ukaza³o siê szereg oficjalnych enuncjacji podkre¶laj±cych nadrzêdn± rolê chora³u gregoriañskiego w ¶piewach liturgicznych, a mianowicie: papieskie encykliki Mediator Dei (1947) i Musicae Sacrae Disciplina (1955), Odezwa do biskupów zalecaj±ca kszta³cenie teologów w ¶piewie gregoriañskim oraz "Instrukcja Kongregacji Obrzêdów o muzyce sakralnej i liturgii" (1958) okre¶laj±ca przepisy dotycz±ce prawid³owego wykonywania chora³u gregoriañskiego przez duchowieñstwo i wiernych.

     Sobór Watykañski II (1962-1965) w Konstytucji o ¶w. Liturgii z 4 XI 1963 r. podkre¶li³ wielkie znaczenie chora³u gregoriañskiego w ¶piewie sakralnym, zalecaj±c jego pielêgnowanie jako "w³asnego ¶piewu liturgii rzymskiej". O pielêgnowaniu chora³u i zasadach praktyki chora³owej traktuj± tak¿e posoborowe dokumenty Stolicy Apostolskiej, a mianowicie instrukcje: Musicam Sacram (1967) oraz Wprowadzenie ogólne do Msza³u Rzymskiego (1975). Zgodnie z zaleceniem Soboru opracowano prostsze ¶piewy gregoriañskie dla mniejszych ko¶cio³ów i wydano w 1964 r. Kyriale simplex, a w 1967 r. Graduale simplex. W 1965 r. wydano Cantus, qui in missali romano desiderantur, w 1969 r. Ordo Missae, w 1970 r. Missale Romanum, a w 1972 r. Ordo cantus Missae. Ponadto z okazji R. ¦wiêtego 1975 wydano w 1974 r. zbiór ³atwiejszych ¶piewów chora³owych dla u¿ytku wiernych pt.: Iubilate Deo.

     Nie mo¿na nie wspomnieæ o osi±gniêciach Dom Eugéne Cardine'a, którego badania pomog³y pielêgnowaæ chora³ praktykowany przez opactwo Solesmes. Ojciec Eugéne Cardine (1905-1988), który z wielk± drobiazgowo¶ci± i pieczo³owito¶ci± bada³ najstarsze zapisy muzyczne chora³u gregoriañskiego, od 1928 roku by³ benedyktynem z francuskiego opactwa ¶w. Piotra w Solesmes, a od 1952 do 1984 roku profesorem - pocz±tkowo paleografii, a pó¼niej semiologii gregoriañskiej w Papieskim Instytucie Muzyki Ko¶cielnej w Rzymie. Zajmowa³ siê te¿ poszukiwaniem zwi±zków pomiêdzy szczegó³ami tych zapisów, a wykonywaniem ¶piewów chora³owych. Z prac Cardine'a i jego uczniów w tej dziedzinie wyrós³ ca³y odrêbny kierunek badañ, dla którego Cardine w 1954 roku stworzy³ nazwê "semiologia gregoriañska". Praca,  opublikowana zosta³a po raz pierwszy w Rzymie w 1968 roku pod nazw± "Semiologia Gregoriana". Dzie³o Cardine'a jest do dzi¶ podstawowym punktem odniesienia dla muzykologów i  naukowców .

Powrót



Niniejsza strona jest stron± fanowsk±, prowadzon± przez fanów zespo³ów Gregorian oraz Mistic, niepowi±zan± z ¿adn± wytwórni± p³ytow±